Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s στη βαθμίδα AA+ από AAA προηγουμένως, τον περασμένο Αύγουστο, ήταν η πρώτη υποβάθμιση των Ηνωμένων Πολιτειών σε ολόκληρη την ιστορία του συστήματος αξιολόγησης. Η S&P εξέφρασε ανησυχίες για την ικανότητα της χώρας να διαχειριστεί το χρέος της και άφησε να εννοηθεί ότι η κυβέρνηση Ομπάμα θα πρέπει να κάνει σημαντικά βήματα για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού. Η κίνηση αυτή δεν αποτέλεσε έκπληξη για πολλούς αφού ο οίκος αξιολόγησης είχε καταστήσει απολύτως σαφές ότι η υποβάθμιση ήταν μια πιθανότητα, αν δεν εφαρμοστούν άμεσα διορθωτικά μέτρα. Το γεγονός ότι η υποβάθμιση συνέβη τόσο νωρίς, ήταν σίγουρα έκπληξη. Την επομένη ημέρα, οι αμερικανοί γερουσιαστές έσπευδαν να προτείνουν την εφαρμογή μέτρων λιτότητας το συντομότερο δυνατόν με την ελπίδα αναθεώρησης της κίνησης αυτής της S&P.

Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Αμερικής, καθώς και οι φήμες μιας πιθανής αντίστοιχης υποβάθμισης στην Ευρώπη, είχε εκτεταμένες επιπτώσεις στις παγκόσμιες αγορές και οικονομίες. Η τιμή του αργού πετρελαίου δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτό και έπεσε σχεδόν 20% αμέσως μετά την υποβάθμιση των ΗΠΑ. Το αργό πετρέλαιο άγγιξε τα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων οκτώ περίπου μηνών μετά την ανακοίνωση. Οι συμμετέχοντες στις αγορές ενέργειας επέλεξαν για να βγουν από το εμπόρευμα και να στραφούν προς άλλες προσοδοφόρες επενδύσεις, όπως ο χρυσός και τα κρατικά ομόλογα. Το πετρέλαιο τύπου Brent κυμαινόταν σε περίπου $100 ανά βαρέλι και το αμερικανικό πετρέλαιο WTI βρέθηκε κάτω από 80 δολάρια την αμέσως επόμενη ημέρα. Αυτό οφειλόταν στους φόβους ότι η αγορά των ΗΠΑ θα μπορούσε να βυθιστεί σε ύφεση πολύ σύντομα.

Άμεσες συνέπειες: Οι τιμές πετρελαίου υποχωρούν κατακόρυφα

Η μεγαλύτερη από 5% υποχώρηση που παρατηρήθηκε στο δείκτη Dow Jones δεν έκανε τίποτα για να καθησυχάσει τους φόβους. Από τη θετική πλευρά, οι χαμηλότερες τιμές του αργού θα μεταφραστούν σε φθηνότερη τιμή για τους καταναλωτές στα βενζινάδικα. Θα σημάνει ακόμη φθηνότερα αεροπορικά εισιτήρια και επίσης χαμηλότερα κόστη μεταφοράς. Ωστόσο, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με μια ζοφερή οικονομία οι άνθρωποι είναι πιθανό να κάνουν περικοπές στις δαπάνες τους. Ο φόβος για το εκτός ελέγχου χρέους των ΗΠΑ είναι εκείνος ο οποίος έριξε τις τιμές του πετρελαίου. Οι τιμές των μετοχών είναι μια ένδειξη της οικονομικής εμπιστοσύνης και όταν αυτές βυθίστηκαν, το πετρελαίου επίσης υποχώρησε άμεσα σχεδόν είκοσι τοις εκατό.

Οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές του πετρελαίου

Σε αντιδιαστολή με τα παραπάνω, ορισμένα από τα γνωστότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν εκφράσει την εμπιστοσύνη τους στη σταθερότητα των τιμών του πετρελαίου σε μεσοπρόθεσμη βάση. Ισχυρίζονται ότι το πετρέλαιο θα αγγίξει 130 δολάρια σε διάστημα ενός χρόνου, αλλά, λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα κατάσταση, αυτό φαίνεται να είναι ένα επικίνδυνο στοίχημα. Η ζήτηση για πετρέλαιο, η οποία συνεχίζεται με αμείωτη ένταση σε χώρες όπως η Κίνα και άλλες αναπτυσσόμενες αγορές, αναμένεται να στηρίξει τις τιμές. Παρά τις αβεβαιότητες στην αγορά, η τιμή του αργού πετρελαίου εξακολουθεί να είναι υψηλότερη από τα 71,65 δολάρια που άγγιξε πριν από 12 μήνες. Τα πεπρωμένα του πετρελαίου και του δολαρίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ. Έτσι, κάθε είδους αρνητικές εκτιμήσεις που βλάπτουν την ευημερία της αμερικανικής οικονομίας ή την ικανότητά της να καλύψει τα χρέη της μπορεί να αποδειχθούν καταστροφικές και να επιφέρουν πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα ντόμινο.
Κάθε σημαντική εξέλιξη στις ΗΠΑ, η οποία είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής πετρελαίου στον κόσμο, αντανακλάται αναπόφευκτα στην αγορά πετρελαίου. Εκτός από τις ΗΠΑ, αρκετά ευρωπαϊκά έθνη περνούν μια σημαντική οικονομική κρίση. Η συρρίκνωση της προσφοράς του πετρελαίου είναι ένας παράγοντας που προκαλεί απότομες αυξήσεις των τιμών. Το πετρέλαιο είναι όλο και περισσότερο θεωρείται ως μια βιώσιμη επενδυτική ευκαιρία και αυτό είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο οι τιμές παρουσιάζουν τέτοια αστάθεια. Ο λόγος για τον οποίο το πετρέλαιο είναι τόσο προσοδοφόρο είναι ότι αποτελεί ένα πολύτιμο αγαθό.

Τα πράγματα έγιναν χειρότερα, με τα διαδοχικά σχέδια τόνωσης της οικονομίας από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, η οποία έχει πλημμυρίσει τις επενδυτικές τράπεζες με μετρητά για να τα «επενδύσουν» στην οικονομία. Και για έναν τραπεζίτη που κάθεται πάνω σε ένα πολλά μετρητά, το αργό πετρέλαιο είναι μια πολύ ελκυστική επένδυση αυτή τη στιγμή. Εκτός από τα χρήματα των «πακέτων τόνωσης», η αύξηση της τιμής του πετρελαίου θα ενισχυθεί από το ευρύ επενδυτικό κοινό (που θα μπει ως συνήθως αργά στο παιχνίδι), το οποίο αποσύρει μαζικά από τα χρηματιστήρια μετρητά για να τα επενδύσει σε «σκληρά» επενδυτικά προϊόντα.

Θα γίνουν παρελθόν τα πετροδολάρια;

Ας μη γελιόμαστε, η υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ ισοδυναμεί με υποβάθμιση του δολαρίου. Και αυτή η υποβάθμιση του δολαρίου, που προηγουμένως θεωρούνταν ένα νομισματικό «ασφαλές καταφύγιο», δεν θα μπορούσε να έρθει σε πιο ακατάλληλη στιγμή. Πολλές πετρελαιοπαραγωγές χώρες όπως η Λιβύη και η Συρία βρίσκονται σε κατάσταση αναταραχής και αναζητούν τρόπους για να ανακτήσουν την πολιτική τους σταθερότητα. Άλλες αραβικές χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, που δεν έχουν ακόμη επηρεαστεί από την «αραβική άνοιξη» κάνουν ό τι μπορούν για να αποτρέψουν μια αναταραχή που θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε έναν εμφύλιο πόλεμο, όπως έγινε στη Λιβύη.

Καθώς οι προϋπολογισμοί όλων αυτών των κρατών εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τα έσοδα τους από το πετρέλαιο, τα πετροδολαρία δεν ευνοούνται πλέον σε αυτά τα πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου κράτη. Κατά συνέπεια, πολλές μεγάλες πετρελαιοπαραγωγές χώρες έχουν ανακοινώσει τα σχέδιά τους να απομακρυνθούν από το δολάριο και αντί αυτού να δέχονται τα νομίσματα όπως το ευρώ και το κινεζικό γουάν. Το Ιράν, το οποίο παρέχει το 12% του πετρελαίου της Κίνας άνοιξε πρόσφατα χρηματιστήριο πετρελαίου στο νησί Κις που εμπορεύεται υψηλής ποιότητας πετρέλαιο αποκλειστικά σε γουάν και ευρώ (και όχι σε δολάρια). Αυτό, φυσικά, δεν βοηθά την σημερινή θέση του δολαρίου. Αν μεγάλες πετρελαιοπαραγωγές χώρες αρχίσουν να απομακρύνονται από το δολάριο, δεν θα περάσει πολύς χρόνος μέχρι και άλλες να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους.

Εν τω μεταξύ, οι προηγουμένως φιλικές προς τις ΗΠΑ κυβερνήσεις στη Μέση Ανατολή πέφτουν η μια μετά την άλλη. Νέα σημαίες αναδύονται και σφραγίζονται με την ημισέληνο και το φεγγάρι, τα σύμβολα του φονταμενταλιστικού Ισλάμ. Για παράδειγμα, το νέο Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο της Λιβύης, αμέσως μετά την ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι ψήφισε ένα νέο δικαστικό σύστημα που βασίζεται στο ισλαμικό δίκαιο της σαρίας. Μετά την «αραβική άνοιξη», πανισλαμικές κυβερνήσεις σταδιακά αναλαμβάνουν την εξουσία σε μικρότερα κράτη που παράγουν πετρέλαιο και αυτά τα «μίνι-Ιράν» κατά πάσα πιθανότητα θα σταματήσουν να δέχονται δολάρια για το πολυπόθητο πετρέλαιο τους. Οι νεόκοπες κυβερνήσεις, πρόθυμες να φέρουν σταθερότητα και να επιβεβαιώσουν την εξουσία τους θα εγκαταλείψουν το δολάριο, λόγω της αρνητικής εικόνας των δεσμών του με τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Με τη πάροδο του χρόνου αυτό θα οδηγήσει σε χαμηλότερη ζήτηση για το αμερικανικό νόμισμα και θα μειώσει σημαντικά την αγοραστική του δύναμη. Η τιμή του αργού πετρελαίου σε δολάρια θα ανεβεί υψηλότερα, όσο η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ θα συνεχίζει να πέφτει κατακόρυφα.

Η Ιστορία δείχνει ότι πολύ λίγα κράτη, των οποίων η πιστοληπτική ικανότητα υποβαθμίστηκε από τη βαθμίδα ΑΑΑ, κατάφεραν να την ανακτήσουν. Και εκείνα που έχουν καταφέρει να ανακτήσουν την παλιά τους αίγλη, χρειάστηκαν μια με δύο δεκαετίες δημοσιονομικής πειθαρχίας για να το επιτύχουν. Αλλά δεδομένου ότι η δημοσιονομική πειθαρχία δεν βρίσκεται καν στην οθόνη του ραντάρ της αμερικανικής κυβέρνησης είναι ασφαλές να προβλέψει κανείς ότι η αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ κατευθύνεται σε ακόμα χαμηλότερα επίπεδα.

Σήμερα το πετρέλαιο διαπραγματεύεται σε δολάρια, ώστε για κάθε λίτρο βενζίνης που αγοράζει, για παράδειγμα, ένας Κινέζος αυτοκινητιστής πρέπει πρώτα να αλλάξει το κινεζικό νόμισμα του σε δολάρια ΗΠΑ και στη συνέχεια να αγοραστεί αργό πετρέλαιο με αυτά τα δολάρια. Αυτό δεν είναι μια πολύ βολική διαδικασία για οποιονδήποτε άλλον εκτός από το δολάριο. Ο όρος «πετροδολαριο» δηλώνει αυτή τη μοναδική ιδιότητα του δολαρίου των ΗΠΑ: ενώ κανένα άλλο νόμισμα δεν υποστηρίζεται πλέον από κάποια αξία, όπως ο χρυσός, το πανίσχυρο δολάριο είναι το μόνο νόμισμα που υποστηρίζεται από το αργό πετρέλαιο, τον «μαύρο χρυσό». Αλλά, μόλις το πετρέλαιο σταματήσει να συναλλάσσεται σε δολάρια, η ανάγκη του κόσμου για το αμερικανικό νόμισμα θα μειωθεί δραστικά, αν δεν εξαλειφθεί εντελώς. Όταν συμβαίνει αυτό, αναμένεται ότι η αξία του δολαρίου θα μειωθεί σημαντικά, η τιμή του αργού πετρελαίου που εκφράζεται σε δολάρια θα ανεβεί στα ύψη και η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ θα συνεχίσει το ταξίδι της στα παρακάτω γράμματα του αλφαβήτου.